พิธีชงชา
พิธีชงชา หรือที่ญี่ปุ่นเรียกว่าซะโด (Sadou) หรือ ฉะโด (Chadou) แปลว่าวิถีแห่งชา เป็นพิธีกรรมที่เป็นเอกลักษณ์อย่างหนึ่งของญี่ปุ่นที่แฝงให้เห็นวัฒนธรรมและวิถีชีวิตของชาวญี่ปุ่นที่มีความเรียบง่าย ประณีต และพิถีพิถัน ชาที่นำมาใช้ชงนั้นเป็นชาบดจนเป็นผงละเอียดเรียกว่ามัทฉะ (Matcha) ขั้นตอนการชงคือตักมัทฉะใส่ถ้วย ตักน้ำร้อนจากหม้อต้มใส่ลงไป ใช้ไม้คนจนชาเป็นฟองก็เป็นอันเสร็จ จากนั้นก็ยกถ้วยชาเสิร์ฟให้กับแขก ซึ่งมักจะดื่มคู่กับขนมหวานชิ้นเล็กๆ เพื่อตัดความขมของชา
ประวัติความเป็นมา
การดื่มชาเป็นวัฒนธรรมจากประเทศจีนที่เผยแพร่เข้ามาในญี่ปุ่น โดยพระสงฆ์เป็นผู้มีบทบาทสำคัญแล้วนำมาดัดแปลงให้เข้ากับวิถีชีวิตของชาวญี่ปุ่น
ในอดีตการดื่มชาเป็นที่นิยมกันในหมู่นักรบ ขุนนาง ตลอดจนพ่อค้าชาวเมืองที่ร่ำรวยเท่านั้น แต่ต่อมาท่าน เซ็น โนะ ริคิว (Sen no Rikyu) ได้ทำให้พิธีชงชากลายเป็นพิธีที่ศักดิ์สิทธิ์ และมีแบบแผนอย่างในปัจจุบัน โดยตัดรูปแบบการเลี้ยงชาที่ฟุ่มเฟือยออกไป เน้นความเรียบง่าย จริงใจ เป็นหนึ่งเดียวกับธรรมชาติ ด้วยจิตใจที่สงบและบริสุทธิ์ โดยมีหลักของศาสนาพุทธนิกายเซน (Zen) เข้ามาด้วย
อุปกรณ์พื้นฐานสำหรับพิธีชงชา
- คะมะ (Kama) กาน้ำสำหรับใช้ต้มน้ำใส่ชา
- นัทสึเมะ (Natsume) โถสำหรับใส่ผงชามัทฉะ
- ชะอิเระ (Chaire) โถใส่ชา
- ชะฉะคุ (Chashaku) ช้อนตักผงชา มีลักษณะยาว ปลายแหลมเล็ก ทำจากไม้ไผ่
- ชะเซน (Chasen) อุปกรณ์สำหรับคนชา ทำจากไม้ไผ่
- ชะวัง (Chawan) ถ้วยชาขนาดใหญ่ แตกต่างไปตามฤดูกาล
- ชะคิง (Chakin) ผ้าสำหรับเช็ดทำความสะอาดถ้วยชา ทำจากป่าน
- ฮิชะคุ (Hishaku) กระบวยสำหรับตักน้ำชงชา
พิธีชงชา
รูปแบบการจัดพิธีชงชามักจัดในห้องชงชาซึ่งเปรียบเสมือนพิพิธภัณฑ์ขนาดย่อยที่แสดงวัฒนธรรมแบบ “วะ (Wa)” ของญี่ปุ่น เรียกการชงชาว่า “เทะมะเอะ (Temae)” ชาที่ใช้ชง โดยทั่วไปจะ มี 2 แบบ ได้แก่
- โคอิฉะ (Koicha) ชารสเข้ม นิยมชงในถ้วยใหญ่ ดื่มกันหลายคน จึงชงให้มีรสชาติเข้มข้นเป็นพิเศษ
- อุซุฉะ (Usucha) ชารสอ่อน นิยมชงในถ้วยเล็ก สำหรับดื่มคนเดียว โดยทั่วไปมักจะพบเห็นชาแบบนี้
ลำดับในพิธีชงชา
- เสิร์ฟขนมและทานขนมให้หมดก่อนเริ่มเสิร์ฟชา
- ผู้ชงชาใช้ช้อนตักผงชาหรือชะฉะคุ (Chashaku) ตักชาจากโถใส่ลงในถ้วยชา
- ผู้ชงชาใช้กระบวยตักน้ำหรือฮิชะคุ (Hishaku) ตักน้ำร้อนใส่ถ้วยชา
- ผู้ชงชาใช้อุปกรณ์สำหรับคนชาหรือชะเซน (Chasen) คนชาให้เข้ากันจนชาแตกฟอง
- ผู้ดื่มชายกถ้วยชาขึ้นมาด้วยมือขวา แล้ววางลงบนฝ่ามือซ้าย
- หมุนถ้วยชาตามเข็มนาฬิกา เพื่อให้ส่วนหน้าของถ้วยชาที่มีลวดลายหันออกด้านที่ผู้อื่นมองเห็น แล้วค่อยดื่มด่ำกับชา
- หลังจากดื่มชาแล้ว เช็ดขอบถ้วยตรงบริเวณที่ดื่ม แล้วหมุนถ้วยชาทวนเข็มนาฬิกา 3 ครั้ง
- วางถ้วยชาลงที่เดิมพร้อมคำนับเพื่อเป็นการขอบคุณ
มารยาทของพิธีชงชา
1. โอะซะกินิ (Osakini)
โดยปกติแล้วตามงานพิธีชงชาจะจัดให้อยู่ในฝั่งรับน้ำชา มารยาทแต่ละขั้นตอนจะแตกต่างกันออกไปแล้วแต่กลุ่ม โดยส่วนใหญ่แล้วฝั่งที่เป็นฝ่ายรับน้ำชา จะมีคำพูดที่ใช้คือ “โอะซะกินิ” หมายความว่า ขออนุญาตทานก่อนนะคะ/ครับ เพื่อไม่ให้เสียมารยาทกับคนที่นั่งร่วมโต๊ะด้วย การกล่าวถือเป็นมารยาทที่สำคัญมากสำหรับพิธี
2. ห้ามดื่มชาด้านหน้าของถ้วยชา
หลังจากที่ได้รับการแจกจ่ายน้ำชา ต้องระวังอย่าดื่มน้ำชาจากด้านหน้าของถ้วยชา เพราะถ้วยชานั้นจะถูกส่งผ่านมาให้ โดยจะหันด้านหน้าถ้วยชามาทางด้านผู้รับ ส่วนฝั่งผู้รับนั้นจะชื่นชมความงามของลายถ้วยน้ำชา ดังนั้นถือเป็นมารยาทที่ต้องไม่ทำให้ด้านหน้าของถ้วยชานั้นเปื้อนโดยการเปลี่ยนมุมดื่มน้ำชา ใช้มือขวาประคองและหมุนถ้วยชาเล็กน้อย ให้ด้านหน้าของถ้วยชาเยื้องออกไป จึงสามารถดื่มน้ำชาได้ และไม่ควรดื่มที่เดียวจนหมด ควรที่จะแบ่งดื่มให้ได้สักสองถึงสามครั้ง