“ตะเกียบ” ความเชื่อและวัฒนธรรมการกินของชาวญี่ปุ่น

      ตะเกียบ ซึ่งเป็นสิ่งที่เราคุ้นเคยกันดี ไม่ว่าจะกินก๋วยเตี๋ยว อาหารเส้น กินข้าว หรือเมนูอื่นๆ ก็ยังสามารถใช้ตะเกียบได้ ตะเกียบที่มีให้เห็นในปัจจุบัน ทำมาจากทั้งไม้ ไม้ไผ่ โลหะ และพลาสติก หรือบางชนิดอาจจะทำมาจากงาช้าง

    ตะเกียบญี่ปุ่นได้รับอิทธิพลมาจากจีนตั้งแต่ประมาณปี ค.ศ. 700 ในตอนนั้นตะเกียบทำมาจากไม้ไผ่ที่มีปลายด้านบนเชื่อมกันถูกนำมาใช้เฉพาะในพิธีการต่าง ๆ จากนั้นจึงค่อย ๆ ปรับเปลี่ยนมาเป็นตะเกียบที่ใช้ในบ้านเรือนและใช้รับประทานอาหารในที่สุด โดยพบว่ามีบันทึกการใช้ตะเกียบที่แยกจากกันเป็นครั้งแรกประมาณศตวรรษที่ 10

ตะเกียบญี่ปุ่นและความเป็นเอกลักษณ์ที่ไม่เหมือนใคร

     แม้จะได้รับอิทธิพลมาจากจีนแต่ตะเกียบญี่ปุ่นถูกปรับเปลี่ยนให้มีรูปแบบที่เป็นเอกลักษณ์และมีรูปแบบต่าง ๆ ตามความถนัดของผู้ใช้ โดยมีลักษณะเด่น ๆ ดังนี้คือ ตะเกียบญี่ปุ่นมีขนาดสั้นกว่าตะเกียบของจีน ตะเกียบญี่ปุ่นจริงแท้แน่นอนนั้นมีด้ามตะเกียบเป็นลักษณะทรงกลมและมีปลายเรียวแหลมเพื่อความสะดวกในการคีบอาหารชิ้นเล็ก ๆ รวมถึงก้างปลา ทั้งนี้ก็มีตะเกียบที่มีปลายด้ามออกสี่เหลี่ยมมน ๆ แต่ก็จะมีปลายเรียวแหลมอย่างเห็นได้ชัดซึ่งแตกต่างจากตะเกียบจีนตรงที่ตะเกียบจีนมีปลายกว้างและมนกว่า

ส่วนคนญี่ปุ่นก็มีความเชื่อในเรื่องตะเกียบใกล้เคียงกัน โดยจะมีมารยาทการใช้ตะเกียบที่ไม่ควรทำ เรียกว่า “คิไรบาชิ” (Kiraibashi) ได้แก่

• – Sashibashi คือการใช้ตะเกียบจิ้มลงไปในอาหาร แม้ว่าจะไม่ถนัดใช้ตะเกียบแค่ไหนก็ไม่ควรทำเป็นอันขาด
• – Tsukitatebashi คือการปักตะเกียบลงบนกลางถ้วยข้าว เป็นสิ่งที่ห้ามทำเด็ดขาดเพราะคล้ายกับการปักธูปหนึ่งดอกไหว้ผี ซึ่งคนญี่ปุ่นจะทำแบบนี้ต่อเมื่อมีพิธีไหว้บรรพบุรุษ อีกนัยหนึ่งก็เป็นการแช่งบรรพบุรุษด้วย
• – Hiroibashi คือการใช้ตะเกียบรับต่อของที่เพื่อนคีบมาให้ เพราะชาวญี่ปุ่นมีความเชื่อว่าเหมือนการรับอัฐิคนตาย เพราะฉะนั้นควรยื่นชามให้เขาใส่อาหารแทน
• – Neburihashiคือการใช้ปากและลิ้นดูดเลียตะเกียบ แม้ว่าการทานอาหารจนหมดไม่เหลือทิ้งจะเป็นสิ่งที่คนญี่ปุ่นปลาบปลื้ม แต่การทานจนถึงขั้นเลียตะเกียบนั้นคงไม่ใช่มารยาทที่ดีแน่
• – Yosebashi คือการใช้ตะเกียบลากจานที่อยู่ไกลมือเอื้อมให้มาใกล้ อาจจะเป็นเรื่องธรรมดาสำหรับประเทศที่ไม่ใช้ตะเกียบ แต่สำหรับคนญี่ปุ่นแล้วนั้นการใช้ตะเกียบเขี่ยจานอาหารมาใกล้ตัว ถือเป็นเรื่องที่เสียมารยาทเช่นกัน
• – Saguribashi คือการวนตะเกียบไปมาเพราะเลือกกับข้าวที่จะคีบไม่ถูก หรือจะเป็น Mayoibashi คือการใช้ตะเกียบคุ้ยเขี่ยหาแต่อาหารที่ชอบ ทั้งสองวิธีนั้นไม่ใช่มารยาทการทานอาหารที่ดีเลย
• – Watashibashi คือการนำตะเกียบวางพาดไว้บนจานหรือชาม หากทานอาหารเสร็จแล้วก็นำตะเกียบวางไว้ที่วางตะเกียบหรือด้านข้างแทน ข้อนี้ควรจะระวังเป็นพิเศษเพราะธรรมเนียมของบ้านเราถือเป็นเรื่องปกติจริงๆ แต่สำหรับญี่ปุ่นนั้นไม่ได้เลย